Echte de-communisering

'Willen jullie de-communisering?' vroeg Vladimir Poetin de Oekraïners retorisch in een televisietoespraak op 22 februari 2022, twee dagen voor Ruslands grootschalige invasie van Oekraïne. 'Voor ons is dat prima. Maar stop niet halverwege. We staan klaar om jullie te laten zien wat echte de-communisering betekent voor Oekraïne.'

Poetin verwees naar een actueel regeringsbeleid van 'de-communisering' in Oekraïne: het hernoemen van straten die vernoemd zijn naar Sovjethelden, het vernietigen van standbeelden van Lenin, enzovoort. Het beleid schrijft voor dat de symbolische erfenis van het Sovjetverleden moet worden verwijderd. Het is een onderdeel van de reactie van de Oekraïense regering op de oorlog in het Donetsbekken en op de pogingen van Rusland om in zijn propaganda Sovjetnostalgie aan te wenden.

Maar zoals Poetin het ziet – en dit werd duidelijk gemaakt in zijn toespraak – dankt Oekraïne zijn bestaan aan het Sovjet-communisme. Oekraïne, zo lijkt hij te geloven, is een kunstmatige staat, gecreëerd door de Sovjetleiders op een deel van het grondgebied van het Russische rijk. Poetins woorden, 'Voor ons is dat prima. Maar stop niet halverwege', zijn een gecodeerde dreiging – voor hem betekent succesvolle de-communisering het einde van Oekraïne. De Russische Federatie zal het Oekraïense volk terugbrengen naar waar het altijd hoorde, in  Poetins huidige Russische rijk, waarbij iedereen die zich verzet wordt gedood.

Poetins oorlogsdaden bereiken het tegenovergestelde van wat hij beoogt.

Oekraïne, als idee of staat, zal na zijn 'de-communisering' niet geannihileerd worden door een vernietigingsoorlog. Wat vernietigd zal worden is de Sovjeterfenis, als onderdeel van de fysieke realiteit en psychologische identiteit van Oekraïne. Wat vernietigd zal worden zijn banden, gedeeltelijke identificaties, en overeenkomsten tussen Oekraïners en het huidige Rusland.

Door Ruslands campagne van bommen, bloed en vernietiging wordt elke Russische en Sovjeterfenis in Oekraïne voor eens en voor altijd weggeruimd, in diskrediet gebracht en onmogelijk gemaakt.

De oorlog verplettert de laatste illusies dat terugkeer naar de Sovjet-Unie of re-integratie in de Russische invloedssfeer iets anders zou kunnen betekenen dan terreur, leugens, angst en vernedering.

Eenmaal verlost van dit verwoeste Sovjetverleden zal Oekraïne verschijnen zoals het was en zal zijn: een land met een diep verleden, met een heden vol moed en onvoorwaardelijke vrijheidsliefde, en met een toekomst die opnieuw kan worden gecreëerd, met urgentie en passie.

Dit is de derde, volstrekt apocalyptische stap in Poetins beleid om te proberen zijn Rusland aan Oekraïne (en Europa) op te dringen. Door middel van oorlogsdaden laat Poetin onbedoeld de ware aard van Ruslands actuele terreur en dictatuur zien en dwingt hij de Oekraïners zichzelf te verdedigen. Deze daden brengen het roemrijke verleden niet terug, wat Poetins plan is, maar maken eerder de weg vrij voor de toekomst (inclusief, en passant, het wakker schudden van de EU en Europa).

Laten we de vorige stappen in deze dialectiek bekijken:

In 2013 betaalde het Kremlin de toenmalige president van Oekraïne, Viktor Janoekovitsj, smeergeld om geen EU-associatieovereenkomst te ondertekenen en in plaats daarvan de banden met Rusland aan te halen. Overal in het land gingen Oekraïners – geconfronteerd met het naderende perspectief van een toekomst onder de heerschappij van het Kremlin – de straat op en pleitten ze vreedzaam voor een Oekraïne dat vrij zou kunnen beslissen over zijn eigen culturele en economische banden, zonder te buigen voor de Russische koloniale ambitie. Met gevaar voor eigen leven versloegen ze Janoekovitsj tijdens de Maidan-revolutie – de Revolutie van de Waardigheid. Tijdens een van de eerste handelingen van de nieuwe regering werd de EU-associatieovereenkomst ondertekend, wat aangaf dat Oekraïne zich duidelijk van Rusland had afgekeerd en zich op Europa en de EU richtte.

In 2014 reageerde het Kremlin op deze democratische uitingen van het Oekraïense volk met de annexatie van de Krim en het aanwakkeren van pro-Russische afscheidingsbewegingen in het oosten van Oekraïne. Met Russische adviseurs, wapens, commandanten en soldaten veroverden Russische agenten een deel van het Donetsbekken. De Oekraïense samenleving werd gesterkt door deze aanvallen, waarbij de eerdere interne verdeeldheid en structurele zwakheden van het bestuur werden overkomen, en een sterk gewapend verzet op poten werd gezet. Vrijwilligers vochten, vrijwilligers bevoorraadden de troepen en verzorgden de gewonden, en het leger onderging een snelle transformatie. Oekraïne zette door en ondertekende uiteindelijk, in 2014 en 2015, de Minsk-akkoorden, die werden gefaciliteerd door Frankrijk en Duitsland. Vandaag is duidelijk dat het aandeel van Rusland in deze overeenkomsten was gebaseerd op Ruslands veronderstelling dat verschillende mazen in de protocollen Rusland en zijn afgevaardigden in staat zouden stellen Oekraïne instabiel – en buiten de Euro-Atlantische structuren – te houden. Maar nogmaals spraken de Oekraïners klare taal: Oekraïne is een Europese natie. De doelstellingen van EU-integratie en NAVO-lidmaatschap werden vastgelegd in de grondwet.

En nu, in 2022, 'de-communisering' door middel van een vernietigingsoorlog, die de Sovjeterfenis in Oekraïne fysiek vergruizelt, naast nog andere slachtoffers te maken, en die – voor elk vrijheidslievend individu – een identificatie met het huidige Rusland onmogelijk maakt.

'We staan klaar om jullie te laten zien wat echte de-communisering betekent voor Oekraïne.'

Het is onmogelijk om te weten of Rusland duizenden, tienduizenden, honderdduizenden of miljoenen mensen zal doden in deze oorlog. Er kan echter geen misverstand over bestaan dat Rusland de wil heeft om zoveel mogelijk te doden en te vernietigen, en dat het land een enorme vernietigingscapaciteit heeft.

Daarom zou het vandaag van slechte smaak getuigen om alleen de lofzang van Oekraïne ‘s stralende toekomst aan te heffen en de verschrikkingen van het heden te negeren. En toch is deze stralende toekomst onontkoombaar.

De Oekraïense bevolking is altijd geweldig geweest : slim, hardwerkend, inventief, toekomstgericht. Voor zulke mensen was de Sovjet- en post-Sovjet-erfenis een zware ballast, als een politieke factor van manipulatie.

Als het stof is gaan liggen, zullen we een verwoest land terugvinden, en dit is een misdaad en een tragedie. De mensen van deze natie zijn echter een volk met de wil, het vermogen en de middelen om zichzelf en hun land opnieuw te creëren.

Oekraïne zal de kans krijgen om opnieuw te beginnen. Met de Sovjet-bagage van de afgelopen decennia niet langer een kracht van overheersing en een instrument van manipulatie door het Kremlin, maar een onderdeel van een divers verleden dat tot uiting komt in wetenschappelijk onderzoek, artistieke posities, en een bewust gekozen, zeer rijke identiteit.

Oekraïne kan opnieuw beginnen in plaats van slechts te repareren of langzaam proberen te transformeren vanuit een gemengde en moeilijke erfenis. Oekraïne kan het juiste doen, vanaf het begin, en zich daarbij baseren op een extreem rijke en diverse geschiedenis.

Dat maakt Oekraïne opnieuw tot een van de belangrijkste, opwindendste en interessantste toekomstige leden van een toekomstig Europa en een toekomstige Europese Unie.

Zowel Europa als de Europese Unie missen vaak urgentie en passie, en het vermogen, niet om zich aan te passen – maar om te creëren. Dit alles ging verloren in vrede en rijkdom. Maar alleen urgentie en passie zullen ons in staat stellen de vitale bedreigingen die voor ons liggen het hoofd te bieden – en te overleven. Oekraïne, door Rusland ge-de-communiseerd met dood en vernietiging, kan deze kracht en passie brengen. Herbouw Oekraïne – herschep Europa.

 

Tomas Weihe